Keuzes FIA en F1 in twijfel getrokken: 'Eigen Statuten stellen dat Saoedi-Arabië de GP niet moet organiseren'

Ondanks de discutabele mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië vindt aankomend weekeinde voor het derde jaar op rij de Grand Prix van Saoedi-Arabië plaats op het Jeddah Corniche Circuit. De race in Saoedi-Arabië werd in 2022 overschaduwd door een raketaanval en massa-executies, waarna racewinnaar Max Verstappen aangaf dat de coureurs ‘antwoorden nodig hadden’. Recentelijk introduceerde de FIA een nieuwe regel die het maken van politieke statements zonder toestemming verbiedt. F1Maximaal deed onderzoek naar de situatie in Saoedi-Arabië en sprak met Dr. Daniela Heerdt, expert op het gebied van mensenrechtenschendingen bij grote sportevenementen, en werkzaam bij het Haagse TMC Asser Instituut.

Sinds de overname van de Formule 1 door Liberty Media is de Formule 1-kalender steeds verder uitgebreid, en zien we steeds vaker evenementen in olielanden met de nodige problemen op het gebied van mensenrechten. Doorgaans betalen deze landen ook het meeste geld om een race te mogen organiseren en worden ze door de FIA beloond met langdurige contracten.

Saoedi-Arabië, Qatar, Azerbeidzjan en de Verenigde Arabische Emiraten zijn de grootste inkomstenbronnen voor de FIA met jaarlijkse bijdrages van ruim 50 miljoen dollar. Samen met de races in Canada, Miami en Australië zijn dit ook de races met de langstlopende contracten, in het geval van Saoedi-Arabië tot en met 2030. Daarnaast sloot de Formule 1 enkele jaren geleden een lucratieve sponsordeal af met oliegigant Saudi Aramco, een deal die de Formule 1 ruim 400 miljoen euro gaat opleveren, aldus Motorsport Week.

F1-coureurs uitten hun zorgen

Waar met name de FIA en indirect ook de teams financieel profiteren van het bezoeken van deze oliestaten, hebben een aantal coureurs hun zorgen geuit over hun eigen veiligheid en de ethische boodschap die ze uitdragen door wel deel te nemen aan de Grand Prix. Zo gaf wereldkampioen Max Verstappen volgens CNBC na afloop van de Grand Prix van 2022 aan dat ‘de coureurs antwoorden nodig hadden en dat de coureurs na afloop van het weekend samen zouden komen om te kijken wat dit zou betekenen voor de toekomst.’ Viervoudig wereldkampioen Sebastian Vettel vroeg zich volgens PlanetF1 af ‘hoeveel hij als betaalde gast kon zeggen en doen in Saoedi-Arabië’, nadat een boycot in 2022 afgewend werd. Vettel nam overigens niet deel aan de Grand Prix van Saoedi-Arabië in 2022, nadat hij eerder al de openingsrace in Bahrein miste vanwege een coronabesmetting.

De huidige mensenrechtenproblemen die spelen in Saoedi-Arabië

Dr. Heerdt, juriste bij het TMC Asser Instituut, het centrum voor Internationaal en Europees recht, werd geraadpleegd over de huidige situatie in Saoedi-Arabië. ‘Saoedi-Arabië heeft nog altijd de doodstraf, heeft vrijheid van meningsuiting strafbaar gemaakt, en onderdrukt de rechten van vrouwen en migranten', aldus Heerdt. ‘Het land staat daarnaast bekend om het willekeurig vastzetten van mensenrechtenverdedigers. Veel van deze problemen zijn ook van toepassing op andere delen van het Midden-Oosten, met name de kwesties die betrekking hebben op de behandeling van migranten, de beperkingen op de vrijheid van meningsuiting en de systematische discriminatie van vrouwen en meisjes.’

Veel vooruitgang lijkt er in de afgelopen decennia niet te zijn geboekt met betrekking tot deze problemen, meent Heerdt. ‘Er zijn enkele rapporten over beloofde vooruitgang op het gebied van vrouwenrechten, maar dit lijkt beperkt of helemaal niet opgevolgd te zijn. De zaak van de moord op de journalist Khashoggi en het daaropvolgende proces lijken zelfs een teken te zijn dat de situatie verslechterd is. De gevangenisstraffen voor het doen van mensenrechtenwerk zijn onlangs nog verhoogd.’

Welke rol speelt de aanwezigheid van de Formule 1?

Het moge duidelijk zijn dat de situatie in Saoedi-Arabië verre van ideaal is, maar een ander belangrijk vraagstuk is welke rol de aanwezigheid van de Formule 1 hierbij speelt. Enerzijds wordt het Saoedi-Arabië hiermee vergemakkelijkt om zich ondanks de gebrekkige mensenrechtensituatie internationaal op de kaart te zetten, anderzijds wordt het land in de schijnwerpers gezet en komt het jaarlijks negatief in het nieuws.

Dr. Heerdt weidt uit over de invloed van een groot sportevenement in een land: ‘Een groot sportevenement brengt een land of stad onder de aandacht. Sinds enkele decennia gaat deze aandacht ook uit naar de situatie betreffende de politiek en mensenrechten in dat land. Mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch of Amnesty International gebruiken deze aandacht om mensenrechtenproblemen aan het licht te brengen en druk te zetten op het organiserende land en de internationale gemeenschap om deze problemen aan te pakken. Qatar is een goed voorbeeld, en mogelijk het enige voorbeeld tot dusver, waar deze aandacht ook daadwerkelijk geholpen heeft in de vorm van positieve veranderingen. In Qatar zijn de arbeidswetten aangepast om migranten beter te beschermen, al ontbreekt het nog aan de implementatie en handhaving hiervan.’

‘Het negatieve aspect gaat hand in hand met de mensenrechtenproblemen die het organiserende land reeds ervaart, aangezien het organiseren van zo’n evenement vaak leidt tot het versterken van de huidige mensenrechtenschendingen’, vervolgt de Duitse juriste. ‘In het geval van Saoedi-Arabië is het erg waarschijnlijk dat de internationale aandacht die het land nu ontvangt vanwege het organiseren van de Grand Prix ertoe leidt dat mensenrechtenactivisten dit moment in de schijnwerpers willen gebruiken om bepaalde kwesties onder de aandacht te brengen. Dit kan er weer toe leiden dat de overheid nog harder optreedt dan voorheen, met nog hogere gevangenisstraffen of meer geweld tegen demonstranten als gevolg.’

FIA ontneemt F1-coureurs hun recht om zich uit te spreken

Waar in 2021 en 2022 veelvuldig gesproken werd over een boycot van de Grand Prix, is het dit jaar stiller rondom het raceweekend in Saoedi-Arabië. Dr. Heerdt werd gevraagd of zo’n boycot het gewenste effect zou hebben. ‘Dat is afhankelijk van wat het doel is’, antwoordt Heerdt. ‘Als de FIA serieus om zou gaan met hun intentie om de mensenrechtensituatie te verbeteren, zoals aangegeven staat in hun eigen Statuten (Artikel 1.2, red.), dan zou Saoedi-Arabië dit evenement niet moeten organiseren. Maar een boycot is naar mijn mening niet de oplossing, aangezien dat de deur volledig zou sluiten, waarmee de ruimte tot een dialoog en mogelijke invloed op de situatie ook verdwijnt.’

Ten slotte gaat Heerdt in op de rol van de coureurs rondom de Grand Prix, en wat zij kunnen doen om de situatie te verbeteren: ‘De coureurs hebben net als ieder ander mens rechten’, legt Heerdt uit. ‘Eén van deze rechten is hun vrijheid van meningsuiting. Dit recht is niet absoluut, wat wil zeggen dat onder bepaalde omstandigheden beperkingen mogelijk zijn. Die beperkingen moeten wel voldoen aan bepaalde criteria. Opvallend genoeg heeft de FIA de regels betreffende de vrijheid van meningsuiting van coureurs recent aangepast, waarmee ze juist bereiken dat coureurs zich minder vrij zullen voelen om hun mening te uiten. Later bracht de FIA nog een statement naar buiten waarin ze de beperking die de coureurs is opgelegd proberen te rechtvaardigen, en waarin ze enkele scenario’s uitleggen waarin het wel toegestaan is voor een coureur om zich uit te spreken. Deze scenario’s zijn vrij vaag.’

FIA spreekt haar eigen richtlijnen tegen

‘Wat opvalt is dat de FIA met deze regelwijziging probeert om de coureurs ervan te weerhouden dat ze niet-goedgekeurde politieke, religieuze en persoonlijke statements maken in de context van de competitie, terwijl de FIA juist in haar eigen Statuten belooft om niet te discrimineren op basis van politieke opinie of persoonlijke situaties, en om de rechten van ondervertegenwoordigde groepen te ondersteunen’, legt Heerdt uit. ‘Het is dus zeer onwaarschijnlijk dat de recent opgelegde beperking van de vrijheid van meningsuiting voldoet aan de criteria van de FIA-Regels.’

Lewis Hamilton is een van de coureurs die zich vaak uitspreekt over de situatie in een land dat door de Formule 1 bezocht wordt. Zo riep Hamilton Saoedi-Arabië vorig jaar volgens de BBC nog op tot het verbeteren van zijn mensenrechtensituatie. Dr. Heerdt geeft aan dat coureurs vrij moeten zijn in wat ze wel of niet willen zeggen over de mensenrechtensituaties in landen waar Grands Prix georganiseerd worden: ‘Ten slotte, puur omdat de coureurs het recht hebben om zich uit te spreken, betekent dat niet dat ze hier gebruik van moeten maken. Hamilton zegt vaak dat hij een verantwoordelijkheid heeft om zich uit te spreken over bepaalde dingen vanwege het platform dat hij als succesvol atleet heeft, maar er is geen wettelijke plicht om dit te doen. Waar Hamilton een groot team achter zich heeft staan, inclusief mediapersonen, hebben andere coureurs dat niet. Zij hebben mogelijk minder steun in het begrijpen van de regels en de gevolgen waarmee ze te maken kunnen krijgen als ze zo’n regel overtreden.’

De onzekerheid over wat coureurs wel en niet kunnen zeggen over de situatie binnen een land kan er dus toe leiden dat coureurs bang zijn om zich uit te spreken. Zo rapporteerde BBC afgelopen jaar dat de coureurs waren gewaarschuwd over de moeilijkheden om het land te kunnen verlaten als ze niet zouden racen. We gaan komend weekeinde zien of er dit jaar minder controverse zal plaatsvinden tijdens de Grand Prix van Saoedi-Arabië.

Door: Mark Hanselman